زمان معاینه
فاصله زمانی بین معاینات بستگی به جنسیت، سابقه سلامتی، عوامل خطر برای ابتلا به بیماری‌های خاص و البته نظر پزشکتان دارد. بر اساس توصیه‌های قدیمی این معاینات باید به‌صورت سالانه انجام شوند، البته اغلب نیازی به این کار نیست. بهترین قاعده این است که طبق فواصل زمانی زیر عمل کنیم، وقتی اولین چکاپ، شما توسط پزشک صورت گرفت شما میتوانید به اتفاقی پزشک راجع به این فواصلی به نتیجه نهایی پرسید.
- دو بار در دهه ۲۰
- سه بار در دهه ۳۰
- چهار بار در دهه ۴۰
- پنج بار در دهه ۵۰
- هر سال، پس از سن ۶۰
پیشگیری با استفاده از آزمونهای غربالگری
آزمایشها و معاینات غربالگری منظم، بهترین راه شناسایی بیماریها یا مشکلات احتمالی در همان مراحل ابتدایی هستند، یعنی زمانی که احتمال موفقیت درمان در بالاترین سطح خلال معاینات جسمانی معمولی صورت میگیرند.امّا چه نوع آزمایشی یا معاینه غربالی گری برای شما مناسب است؟ تصمیم گیری دراین مورد تنها از عهده شما و پزشکتان بر می‌آید. با این وجود، چند رهنمود کلی در این زمینه وجود دارد.در زیر لیستی از آزمایشها و معاینات را ملاحظه می‌کنید که معمولاً در زنان و مردان بدون نشانه بیماری و فاقد هرگونه فاکتور خطر برای ابتلا به یک بیماری خاص توصیه میشوند.اگر سن شما بالای ۵۰ سال است یا دارای یک یا چند فاکتور خطر برای ابتلا به یک بیماری هستید پزشک شما ممکن است آزمایش‌های دیگری را توصیه کند.
آزمونهای توصیه شده
اینها آزمایش‌هایی هستند که شما باید به طور معمول انجام دهید:
آزمون کلسترول خون
آزمون کلسترول خون عمالاً متشکل از چند آزمایش مختلف است (لیپیدهای سرم). در آزمون غربال تری کلسترول خون، کلسترول توتتال (یا کلی ) همین طور DL (کلسترول بد) و HDL (کلسترول خوب) و تری‌گلیسریدن نوع دیگری از چربی خون است، اندازه گیری میشوند.LDL باعث رسوب مواد چرب بر جدار شریان‌های شما میشود و HDL این رسوبات چرب را از جدار شریان‌ها پاک و به کبد منتقل میکند تا مقدمات دفع آنها از بدن فراهم شود. مشکل زمانی بروز میکند که LDL خون شما، چربی زیادی را بر جدار شریان‌ها بنشاند یا HDL خون شما توانایی چندانی در پاک سازی این رسوبات نداشته باشد این مسئله منجر به تشکیل رسوبات چرب حاوی کلسترول (پلاک) در شریان‌هایی شما میگردد که اصطلاحأ به آن آترواسکلروز (تصلب شرایین) میگویند.
هدف از این آزمون چیست؟
هدف، ارزیابی سطح کلسترول و تری گلیسرید (یا لیپیدهای) خون شماست. چنانچه این سطوح به صورت غیرمطلوب بالا باشند خطر حمله قلبی و سکته مغزی در شما افزایش مییابد.
ازکی و هر چند وقت یکبار باید آن را انجام داد؟
در ۲۰ سالگی یک آزمایش کنترل بدهید و سپس هر ۵ سال آن را تکرار کنید و بینید در محدوده طبیعی هست یا نه. در صورتی که نتایج آزمایش غیرطبیعی باشد، لازم است این آزمایش را زود به زود تکرار کنید.
اندازه‌گیری فشار خون
فشار خون براساس میزان خونی که قلب شما پمپ میکند و مقاومتی که شریان‌های شما در برابر آن نشان میدهند، اندازه‌گیری میشود. در این آزمون فشار سیستول یعنی بالاترین فشاری که قلب شما خون را بوسیله آن به داخل شریان‌ها پمپ میکند و فشار دیاستوال - یعنی مقدار فشار موجود در شریان‌ها زمانی که قلب در فاصله بین دو ضربه در حال استراحت است.
هدف از این آزمون چیست؟
هدف، تشخیص زود هنگام فشار خون بالاست. به طورکلی هر چه قلب شما بخواهد خون بیشتری پمپ کند و شریان‌های شما هم تنگ‌تر باشند، قلب برای پمپ کردن همان میزان خون بایستی کار بیشتری انجام دهد. هر چه بالا بودن فشار خون دیرتر تشخیص داده شود خطر حمله قلبی، سکته مغزی، نارسایی قلبی و آسیب کلیوی هم افزایش مییابد.
کی و هرچند وقت یکبار باید آن را انجام داد؟
شما میتوانید هرگاه که به هر دلیلی پیش پزشک رفتید از او بخواهید فشار خون شما را اندازه‌گیری کند. سپس هر ۲ سال یکبار آن را تکرار کنید.
آزمون غربالگری برای سرطان روده بزرگ
آزمون سرطان کولون یا روده بزرگ شامل یک یا چند آزمایش برای جستجوی سلولو‌های پیش سرطانی یا علائم سرطان در آن نقطه میباشد. این آزمون انواع مختلفی دارد. مثلا عکس باریوم با اشعه ایکس و کولونولسکوپی امکان مشاهده کل روده بزرگ را به پزشک می‌دهد و کمک بسیاری زیادی در تشخیص میکند. در مورد اهداف و محدودیتهای آزمونهای تشخیصی زیر با پزشک خود مشورت کنید :
- آزمایش خون مخفی در مدفوع
- سیگموئید سکوپی با لوله انعطاف پذیر
- عکس باریوم اشعه ایکس
- کولونوسکوپی
شماری از آزمونهای جدید برای کمک به تشخیص سرطان، مثل آزمایش‌های اختصاصی مدفوع و CT اسکنهای ویژه در حال بررسی هستند. ولی این آزمون‌ها هنوز برای غربالگری‌های روتین توصیه نمیشوند.
هدف از این آزمون چیست؟
از این آزمون برای ردیابی سرطان و توده‌های پیش سرطانی (پولیپ ها) در جدار داخلی روده بزرگ که ممکن است بعدها سرطانی شوند، استفاده میشود. بسیاری از افراد به دلیل ترس از درد و ناراحتی یا خجالت کشیدن در هنگام آزمایش، از خیر آن آزمون میگذرند. اما این غربالگری میتواند با ردیابی توده‌های بدخیم قبل از سرطانی شدن آنها یا شناسایی سرطان در مراحل اولیه یعنی زمانی که فرصت زیادی برای درمان موفقیت‌آمیز آن وجود دارد جان شما را نجات دهد.
کی و هرچند وقت یکبار باید آن را انجام داد؟
برای افرادی که خطر متوسطی آنها را تهدید میکند، انجام این آزمون بعد از سن ۵۰ سالگی هر ۵ الی ۱۰ سال توصیه میشود اینکه هر چند وقت یکبار آن را تکرار کنید بستگی به نوع آزمون، توصیه‌های پزشک و نتایج آزمون دارد. چنانچه به دلیل سابقه خانوادگی یا عوامل دیگر شما معرض خطر بالای سرطان روده بزرگ قرار دارید ممکن است پزشک شما توصیه کند این آزمون را قبل از ۵۰ سالگی آغاز کنید.
معاینه دندانها
در خلال یک معاینه دندان، دندان پزشکی به بررسی دندانها و لثه‌ها پرداخته و به دنبال رد پایی از توده‌هایزبان، لبها و نسوج نرم دهان میگردد.
هدف از این معاینه چیست؟
از این معاینه برای ردیابی پوسیدگی‌های دندان و بیماریهایی مثل التهاب لثه و پیوره استفاده میشود.پزشک شما همچنین به دنبال ضایعات و سایر ناهنجاری‌هایی میگردد که ممکن است نشانگر سرطان باشند.
کی و هرچند وقت یکبار باید آن را انجام داد؟
دست کم سالی یکبار یا طبق توصیه، دندان پزشک برای چکاب دندان اقدام کنید، معاینه دندانها باید از دوران کودکی آغاز و تا پایان عمر ادامه یابند.
معاینه چشم
در خلال معاینه چشم، چشم پزشک یا بینایی سنج، بینایی و حرکت چشم شما را بررسی کرده و در پی علائمی از بیماری میگردد.
هدف از این معاینه چیست ؟
هدف، تعیین قدرت بینایی و احیاناً نیاز به عینک است، درضمن مشخص میشود که آیا شما در معرض خطر بیماریهایی مثل گلوکوم، آب مروارید و تحلیل وابسته به ماکولا هستید یا خیر.
کی و هرچند وقت یکبار باید آن را انجام داد؟
تا ۵۰ سالگی هر ۳ الی ۵ سال برای معاینه چشم نزد چشم پزشک بروید مگر اینکه دکتر چشم توصیه کند زودتر از این برای معاینه بروید، و بعد از ۵۰ سالگی هر ۱ الی ۳ سالی برای معاینه به چشم پزشک مراجعه کنید.
آزمایش قندخون ناشتا
این نوعی آزمایش خون است. که سطح قند خون (گلوکز) را پس از یک دوره روزه داری ۸ ساعته اندازه گیری میکند.
هدف از این آزمون چیست؟
هدف یافتن ردپایی از قند خون بالاست که مشخصه دیابت میباشد.
کی و هرچند وقت یکبار باید آن را انجام داد؟
آزمون کنترل یا ابتدایی را در سن ۴۵ سالگی انجام دهید، بعد از ۵۰ سالگی این آزمایشی را هر ۳ سال تکرار کنید. چنانچه به دلیل سابقه خانوادگی یا عوامل دیگر در معرض خطر دیابت قرار دارید، پزشک شما ممکن است زودتر از موعد یا با فواصل کوتاه‌تر این آزمایش را برای شما درخواست کنند.
آزمایش اشباع ترانسفراین
با این آزمایش که بر روی نمونه خون صورت میگیرد آهن پیوند یافته با پروتئین حامل آهن (ترانسفراین) در جریان خون اندازه گیری میشود.
هدف از این آزمون چیست؟
هدف، یافتن ردپایی ردپایی از هموکروماتوز است. در این بیماری مقادیر زیادی آهن در بدن ذخیره میشود (اشباع آهن). آهن مازاد بر نیاز میتواند به اعضاء داخلی بدن برساند. البته در زنان باردار و برخی از شیرخواران اطمینان از پایین نبودن بیش از حد آهن آزمایشاتی برای ارزیابی سطح خونی آهن انجام میشود.
کی و هرچه وقت یکبار باید آن را انجام داد؟
این موضوع را از پزشکتان سؤال کنید. در حال حاضر این مسئله که هر چند وقتی کار باید این آزمایشها را انجام داد و آیا اصلاً نیازی به چنین آزمونی هست، اتفاق نظری وجود ندارد. در واقع استفاده از این آزمون وابسته به شرایط و خطراتی است که شما با آن مواجه هستید.
دیگر آزمونهایی که در زنان توصیه میشود
علاوه بر آزمونهای پایه همه بالغین زن، باید چند آزمون دیگر را هم به طور معمولی انجام دهند.
معاینه بالینی پستان
این یک معاینه جسمانی از پستان‌ها و نواحی زیر بغل ماست که بخشی از معاینه روتین است.پزشک شما در این معاینه در پی تغییر رنگ، بی نظمی‌های پوستی و تغییرات نوک پستان میباشد، پس از این معاینه بصری با دست به لمس این نواحی برای کشف یا غدد لنفی متورم شده میپردازد.
هدف از این معاینه چیست؟
این کار برای ردیابی سرطان و تغییرات پیش سرطانی در پستانهای شماست.
کی و هرچند وقت یکبار باید آن را انجام داد؟
قبل از ۴۰ سالگی، هر ۳ سال و بعد از ۴۰ سالگی توصیه میشود هر سال این معاینه انجام شود.
ماموگرام (عکس پستان)
در این آزمون پستانهای شما بین دو صفحه پلاستیکی قرار گرفته و تکنسین رادیولوژی عکسی را با اشعه ایکس از آنها میگیرد.
هدف از این آزمون چیست؟
هدف، ردیابی سرطان و تغییرات پیش سرطانی در پستانهای شما است.
کی و هرچند وقت یکبار باید آن انجام داد
آزمون کنترل عموماً در سن ۴۰ سالگی صورت میگیرد. در سنین ۴۰ تا ۴۹ سالگی توصیه‌های متفاوتی وجود دارد، به همین خاطر با پزشکتان مشورت کنید. اما بعد از ۵۰ سالگی هر سال این آزمون را انجام دهید.
آزمون پاپ اسمیر
در این آزمون پزشک وسیله‌ای پلاستیکی یا فلزی به نام پاپ اسپکولوم را داخل واژن شما قرار می‌دهد. سپس با استفاده از یک برس نرم، خیلی آرام مقداری از سلول‌های سطحی گردن رحم را می‌تراشد که روی یک تیغه شیشه‌ای پهن کرده و برای بررسی به آزمایشگاه ارسال میکند.
هدف از این آزمون چیست؟
هدف، ردیابی سرطان و تغییرات پیش سرطانی در بافت سرویکس یا گردن رحم است.
کی و هرچند وقت یکبار باید آن را انجام داد؟
اولین آزمایش در سن ۱۸ سالگی یا با شروع فعالیت جنسی. آزمون بعدی هر ۱ الی ۳ سال توصیه میشوند. بعد از ۳ سال متولی جواب پاپ اسمیر طبیعی با صلاحدید پزشک میتوان فاصله زمانی بین آزمایشات را طولانی‌تر کرد.
دیگر آزمونهایی که در زنان باید مدنظر قرار دهند.
زنان به خصوص بعد از یائسگی باید بررسی سلامت استخوان‌های خود را مدنظر قرار دهند.
اندازه گیری تراکم استخوان
در این آزمون یک اسکن اختصاصی با استفاده از پرتو ایکس از ناحیه استخوان‌های کمر و لگن شما به عمل می‌آید.
هدف از این آزمون چیست؟
هدف از این کار ردیابی پوکی استخوان است. در این بیماری استخوان‌ها چگالی یا تراکم خود را به تدریج از دست میدهند که خطر شکستگی را در شما افزایش می‌دهد.
کی و هرچندوقت یکبار باید آن را انجام داد؟
آزمون کنترل را در پی یائسگی یا در صورت داشتن سابقه خانوادگی پوکی استخوان یا دیگر عوامل خطرساز زودتر از یائسگی انجام دهید. تکرار این آزمون بستگی به نتیجه آزمون کنترل و نظر پزشک دارد.
دیگر آزمونهایی که در مردان باید مدنظر قرار دهند
مردان هم باید با مدنظر قرار دادن آزمون پروستات به ویژه بعد از ۵۰ سالگی از سلامت آن اطمینان حاصل کنند.
آزمون آنتی ژن اختصاصی پروستات و معاینه انگشتی راست روده (مقعد)
حین معاینه انگشتی مقعد، پزشک دستکش به دست میکند و انگشت لیز و روغنی شده خود را داخل مقعد شما میکند و با لمس پروستات به دنبال هرگونه ضایعه و یا توده میگردد. آزمون آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA) یک آزمایش خونی است که مقدار پروتئین اختصاصی مترشحه از غده پروستات را اندازه‌گیری میکند.
هدف از این آزمون چیست؟
با معاینه انگشتی میتوان بزرگی غیرسرطانی پروستات (هایپرپلازى خوش خیم پروستات، یا BPH) یا سرطان پروستات را تشخیص داد.آزمون PSA قادر به ردیابی سرطان پروستات است، امّا سطوح بالاتر از حد طبیعین PSA میتواند، ناشی از BPH (بزرگی خوش خیم پروستات) یا دیگر بیماری‌های غیرسرطانی هم باشد.
کی و هرچند وقت یکبار باید آن را انجام داد؟
در این مورد که قبل از ۵۰ سالگی چند وقت یکبار باید معاینه انگشتی مقعد و آزمون PSA صورت گیرد توصیه‌ها و نظرات متغاوتی وجود دارد لذا با پزشکتان مشورت کنید.امّا پس از ۵۰ سالگی آزمون PSA و معاینه انگشتی را هر ساله جزء برنامه‌های خود قرار دهید. در صورتی که چندان در معرض خطر نیستند و آزمایشات حکایت از وجود الگویی از سطوح پایین PSA دارند و در معاینات هم مشکل غیرطبیعی وجود نداشته پزشک شما ممکن است پیشنهاد کند فاصله زمانی بین آزمونهای PSA را طولانی‌تر کنید.
