مراحل زایمان طبیعی

برای بسیاری از زنان دردهای زایمانی و وضع حمل، بخشی از حاملگی است که با نگرانی و دستپاچگی به آن می­نگرند. به خصوص، اگر تجربه اولتان هم باشد، شما واقعا نمی­دانید که چگونه این اتفاق صورت خواهد گرفت و آیا از پس آن برخواهید آمد یا نه.سعی کنید آرام باشید. اکثر زنان بدون هیچ مشکلی این واقعه پر شکوه را پشت سر می­گذارند، زیرا بدن زنان طوری ساخته شده که قادر به تحمل دردهای زایمانی و وضع حمل می­باشد. هر چند زایمان کردن کار دشواری است، اما یادگیری بیشتر راجع به این فرآیند و تمرین تکنیک­های شل کردن عضلات می­توانند به تسهیل آن کمک کنند. 

نخستین علائم زایمان

از کجا بدانم کی زایمان شروع می­شود؟ پاسخ به این سوال گاهی اوقات دشوار است زیرا هر زنی با زن دیگر و هر حاملگی با حاملگی دیگر متفاوت است. شاید این اولین بچه شما باشد و شما از پند و اندرزهای دوستان و آشنایان، پاک گیج شده­اید. برخی از افراد ممکن است زایمان را به عنوان سخت­ترین ساعات زندگی تعریف کنند و بعضی دیگر ممکن است بگویند چیز خیلی بدی نیست. شاید قبلا یکبار زایمان کرده­اید و انتظار، دارید این یکی هم شبیه مورد قبلی باشد.انتظار چیز بدی نیست، فقط بهتر است منتظر غیر منتظره­ها باشید. هر زایمانی با دیگری فرق می­کند. اما نشانه­های خوبی وجود دارند که می­توانند شما را از آغاز یا در شرف آغاز بودن زایمان با خبر کنند:

1. چند روز یا چند ساعت قبل از اینکه زایمان عملا آغاز شود، ممکن است ترشح مختصری از مخاط خون آلود پیدا کنید، که اصطلاحا به آن خون­نما می­گویند. در حقیقت این توده مخاطی، همان سدی است که در دوران بارداری ما بین رحم و مهبل قرار می­گیرد.
2. پرده­هایی که مایع آمنیون را فراگرفته­اند، ممکن است در آغاز دردهای زایمانی یا با ادامه یافتن آن پاره شوند. وقتی این پرده­ها پاره شوند (کیسه آب پاره شود)، متوجه ریزش یا نشت آب از داخل مهبل خواهید شد.
3. انقباضات رحمی نیز ممکن است از جمله علائم زایمان باشند. در طول حاملگی گاهی متوجه انقباض رحم می­شوید. به اینها، انقباضات براکستون – هیکس می­گویند، که معمولا تا هفته­های آخر بارداری ناراحتی خاصی ایجاد نمی­کنند. گاهی اوقات، انقباضات براکستون – هیکس در صورت دراز کشیدن با گرفتن یک دوش گرم متوقف می­شوند.

انقباضات یک زایمان حقیقی در فواصل منظم رخ می­دهند. فاصله بین انقباضات به تدریج کوتاه­تر می­شود، و خود انقباضات نیز طولانی­تر و شدیدتر می­گردند. درد، معمولا از بالای رحم شروع و به زیر شکم و ناحیه کمر تیر می­کشد. انقباضات حقیقی با دراز کشیدن و شل کردن عضلات برطرف نمی­شوند. بنابراین چنانچه انقباضات رحمی طولانی­تر، شدیدتر و در فواصل زمانی کوتاه­تر رخ دهند، به احتمال زیاد، واقعی هستند.اگر دارای هر کدام از این علامت­ها هستید، پزشک خود را در جریان گذاشته یا به بیمارستان مراجعه کنید. پزشک احتمالا یک معاینه دو انگشتی از شما به عمل می­آورد تا ببیند آیا گردن رحم شما در حال باز شدن و نازک شدن است یا خیر (اصطلاحا افاسمان)، اینها در واقع علائم آماده شدن بچه برای بیرون آمدن از رحم هستند. اگر کیسه آب شما پاره شود، پزشک به احتمال قوی از شما خواهد خواست تا بی درنگ به بیمارستان مراجعه کنید. 

پرسش و پاسخ منظور از دردهای کاذب چیست؟ بسیاری از زنان پیش از آغاز دردهای حقیقی، یکی دوباره دچار دردهای کاذب یا دروغین می­شوند. درد کاذب بیشتر در هفته­های پایانی حاملگی و در زنانی رخ می­دهند که سابقه زایمان داشته­اند.اما چگونه می­شود درد حقیقی را از کاذب افتراق داد؟؛ در دردهای کاذب، شما دچار انقباضات رحمی می­شوید، اما این دردها معمولا نامنظم هستند و بر خلاف دردهای حقیقی، شدت و دفعات آنها با گذشت زمان افزایش نمی­یابد. به علاوه، درد کاذب در زیر شکم و کشاله ران است، حال آنکه دردهای حقیقی از بالای رحم شروع و به زیر شکم و ناحیه کمر تیر می­کشند.در صورتی که دردها کاذب باشند، ممکن است با قدم زدن متوقف شوند، در حالی که راه افتادن عموما تاثیری بر دردهای حقیقی ندارد.چنانچه راجع به نشانه­های کاذب و حقیقی دردها دچار تردید هستید با پزشک یا کارشناس مامائی مشورت کنید. البته بسیار اتفاق افتاده است که زنان حامله به خیال اینکه این دردها کاذب و غیر حقیقی هستند، مراجعه به بیمارستان را به تعویق انداخته­اند، که البته این خیال باطل همانا و زاییدن بچه قبل از رسیدن بیمارستان هم همان.

  

اقدامات

یکی از دلایلی که زایمان، امروزه خیلی آسان­تر از گذشته است آن است که بشر امروز، مجهز به دستگاه­های پایش سلامت مادر و جنین شده است. کسب اطلاعات راجع به اقدامات و کارهای رایجی که قبل از زایمان صورت می­گیرند، نکته بسیار حائز اهمیتی است.زایمان، کار شاق و طاقت­فرسایی است و در آن هنگام امکان یادگیری یا تصمیم­گیری در مورد اقداماتی که پزشک توصیه می­کند وجود ندارد. پس قبل از آغاز زایمان، راجع به ترجیحات پزشک و اقداماتی که معمولا صورت می­گیرند با وی مشورت کنید. سوالات خود را طوری طراحی کنید که انگار می­خواهید راجع به اقدامی که قرار است حتما روی شما صورت گیرد اطلاعاتی به دست آورید. 

پایش جنین به روش الکترونیک

از دستگاه پایش جنین، بیشتر برای ثبت بی­وقفه ضربان قلب جنین در خلال زایمان استفاده می­شود. گاهی در صورت ابتلا مادر به بیماری خاصی که ممکن است جان جنین را در مخاطره قرار دهد، پایش جنین قبل از آغاز دردهای زایمانی هم انجام می­گیرد.با انقباض عضله رحم در خلال زایمان، جریان خون جفت به صورت موقت کاهش می­یابد. اکثر جنین­ها این نقیصه را بدون هیچ مشکلی تحمل می­کنند. اما در صورتی که جان بچه به خطر بیفتد، تغییراتی در ضربان قلب او ایجاد می­گردد. بسیاری از پزشکان توصیه می­کنند برای حصول اطمینان از ایمنی و در معرض خطر نبودن جان بچه، در خلال زایمان از دستگاه­های پایش جنین استفاده شود. 

پایش بیرونی

در پایش بیرونی، دو تسمه پهن در اطراف شکم مادر قرار می­گیرند. یکی درست بالای رحم قرار می­گیرد که دارای درجه­ای برای اندازه­گیری و ثبت مدت و تعداد دفعات انقباض می­باشد و دیگری پایین­تر، بر روی شکم قرار می­گیرد و مجهز به سامانه­ای برای ثبت ضربان قلب جنین می­باشد. هم درجه و هم مبدل (نوارگیر) هر دو به صفحه­ای متصل می­شوند که امواج مربوط به انقباضات رحم و ضربان قلب جنین را به طور همزمان نمایش داده و از آن پرینت می­گیرد، به گونه­ای که تعامل این دو حادثه بر هم، به خوبی قابل مشاهده است. 

پایش درونی

چنانچه در خلال زایمان، پزشک نگران سلامت مادر یا جنین باشد، ممکن است استفاده از دستگاه پایش درونی را توصیه کند. این روش کمی تهاجمی­تر است چون طی آن یک الکترود را وارد سوراخ مهبل کرده و روی سر جنین می­چسبانند. البته این عمل بعد از پاره شدن کیسه آب انجام می­گیرد.شکل ۱۴-۱۵٫ پایش بیرونی جنین به ردیابی و ثبت ضربان قلب جنین، و قدرت و فرکانس (تعداد دفعات) انقباضات رحم حین زایمان می­پردازد. همزمان با این اقدام، لوله­ای حاوی یک درجه برای اندازه­گیری انقباضات (کاتتر فشاری) رحم شما، در بخش فوقانی رحم در مجاورت سر بچه قرار می­گیرد. سپس انقباضات رحم و پاسخ قلب بچه به آنها ثبت می­شود. اگر ضربان قلب بچه احتمال وجود فشار بر قلب وی را مطرح کند، پزشک برای اجتناب از وقوع هر گونه حادثه خطرناک، فورا اقدام به عمل سزارین خواهد کرد. 

پالس اکسی متری جنین

پالس اکسی متری (سنجش اکسیژن به کمک نبض)، نوع دیگری از پایش جنین است که سطح اکسیژن خون بچه را در خلال دردهای زایمانی و وضع حمل اندازه­گیری می­کند.سنسور (حس­گر) را داخل رحم مادر فرو کرده و روی استخوان گونه یا شقیقه بچه قرار می­دهند، با این کار پزشک سطح اکسیژن را در خون بچه اندازه­گیری می­کند. از این پایش، زمانی استفاده می­شود که ضربان قلب ثبت شده در دستگاه پایش برقی جنین نشان دهنده علائمی از فشار قلبی در نتیجه کمبود اکسیژن باشد.از پالس اکسی متر فقط در جنین­های منفرد، نه چند قلو، و دست کم ۳۶ هفته­ای استفاده می­شود، یعنی زمانی که کیسه آب مادر پاره شده و سر بچه در وضعیت طبیعی زایمان – به سمت پایین – قرار دارد. این روش، جدیدا وارد عرصه شده و از همین رو موثر بودن یا نبودن آن هنوز به درستی روشن نیست. 

نمونه­ گیری از خون جنین

روش دیگری که به شناسایی جنین تحت فشار حین زایمان کمک، نمونه­گیری از خون جنین و اندازه­گیری میزان اسید آن (PH) است. اگر پزشک مشکوک شود که بچه شما اکسیژن کافی دریافت نمی­کند، اقدام به انجام این آزمایش خواهد کرد.یک وسیله قیف مانند به نام آندوسکوپ را از گردن متسع شده رحم عبور داده و به پوست جنین، معمولا در ناحیه سر می­چسبانند. سپس دو خراش محدود روی پوست ایجاد و مقدار کمی خون به داخل لوله کشیده می­شود.PH (پ – هاش) یا میزان اسید خون اندازه­گیری می­شود. اگر PH کمتر از حد طبیعی باشد، انجام یک عمل سزارین فوری در شما الزامی خواهد بود. 

القاء زایمان

گاهی اوقات، آغاز زایمان (القاء) ضرورت پیدا می­کند. اگرچه بعضی از مادران و پزشکان با القاء زایمان به خاطر راحتی آن موافق هستند، اما این روش اصلا توصیه نمی­شود. اکثر موارد القاء زایمان، زمانی انجام می­شود که در صورت ادامه حاملگی، جان مادر، جنین یا هر دو به خطر بیفتد.شایع­ترین علل طبی برای القاء زایمان عبارتند از: پره اکلامپسی، اکلامپسی، و پارگی زودرس کیسه آب. به علاوه چنانچه پزشک نگران سلامت جنین باشد، یا بچه بیشتر از موعد مقرر در رحم باقی مانده؛ ممکن است تصمیم به القاء زایمان بگیرد.اگر پزشک تصمیم به القاء زایمان بگیرد، ابتدا کیسه آب را پاره می­کند که گاهی همین اقدام منجر به آغاز زایمان می­گردد. در مواردی هم، پس از پاره کردن کیسه آب از داروهایی مثل اکسی توسین (پیتوسین، سنتوسینون) برای آغاز یا افزایش انقباضات رحمی استفاده می­شود. 

اپیزیوتومی

اپیزیوتومی، برشی است که درست پیش از زایمان برای عریض­تر کردن دهانه مهبل (فرج) صورت می­گیرد، تا از پاره شدن بافت­های دستگاه تناسلی مادر جلوگیری شود. این عمل جراحی برای پیشگیری از وارد آمدن آسیب شدید به بافت­های ناحیه تناسلی مادر، که در غیر این صورت ممکن است هنگام زایمان بچه بسیار درشت روی دهد، انجام می­گیرد.اگر پزشک به این نتیجه برسد که مهبل (واژن) شما هنگام خروج بچه پاره خواهد شد، ابتدا مقداری ماده بی­حس کننده موضعی را در ناحیه­ای بین مهبل و مقعد تزریق می­کند، بعد درست پیش از ظهور سر بچه برشی را در همین ناحیه ایجاد می­کند.پس از زایمان و خروج بچه، این شکاف با نخ­هایی که خود جذب هستند بخیه می­شود. ممکن است تا چند وقت درد داشته باشید که می­توان با نشستن در وان داغ یا گذاشتن کیسه یخ روی آن، مصرف داروی مسکن و اسپری­های بی حس کننده، آن را برطرف کرد. 

فورسپس (انبر زایمان)

فورسپس متشکل از دو تیغه کند است که شبیه انبرند. از این ابزار برای بیرون کشیدن بچه از واژن در مواقعی که زایمان اصلا پیش نمی­رود یا علائمی از تحت فشار بودن جنین مشهود است، استفاده می­شود.از فورسپس ممکن است در صورت توقف انقباضات رحمی، وقتی وضعیت بچه در رحم غیرطبیعی است یا علائمی دال بر ناتوانی بچه در تحمل انقباضات رحمی وجود دارد، استفاده شود. گاهی اوقات، وقتی مادر توان زور زدن و بیرون دادن بچه را ندارد، فورسپس ضرورت پیدا می­کند. اغلب، وقتی زایمان با فورسپس ضرورت پیدا می­کند، اپیزیوتومی هم الزامی می­شود.عوارض استفاده از فورسپس نسبتا نادرند. گاهگاه، به طور موقت روی صورت بچه کبودی و خون مردگی ایجاد می­شود. با این حال استفاده ماهرانه از فورسپس جان بچه­های بسیاری را نجات داده است. 

دستگاه مکش (واکیوم)

دستگاه مکنده به عنوان جایگزین فورسپس طراحی و ساخته شد. یک کلاهک فلزی یا سیلیکونی بر روی سر بچه جفت و جور می­شود و پمپی هم دستگاه مکنده را به سر بچه متصل می­کند. پزشک دسته کلاهک را گرفته و سر بچه را به وضعیت بهتری می­چرخاند و سپس بچه را از کانال زایمانی بیرون می­کشد. در مواردی، کبودی و خون مردگی محدود روی پوست سر بچه ایجاد می­شود که در آن عرض چند روز بر طرف می­گردد.