چگونگی زایمان طبیعی

مراحل زایمان

به طور معمول، زایمان اول طولانی­تر است. گردن رحم و کانال زایمانی در مادری که نخستین زایمان را تجربه می­کند، انعطاف پذیری کمتری دارند و از همین رو مراحل زایمان و وضع حمل جنین بیشتر طول می­کشد.در یک تازه مادر، زمان بین آغاز دردهای حقیقی (زایمان فعال) تا تولد بچه، حدودا ۱۳ ساعت طول می­کشد. با این حال در برخی از زنان، زایمان بسیار طولانی­تر است. و در زنی که سابقه زایمان داشته است، متوسط این زمان بین ۴ تا ۸ ساعت است. 

زایمان را به سه مرحله تقسیم می­کنند:

مرحله اول

مرحله نخست زایمان، طولانی­ترین مرحله است. در خلال این مرحله، گردن رحم شما – گذرگاه باریکی بین رحم و مهبل – بازتر می­شود، به گونه­ای که بچه قادر می­شود از آنها وارد کانال زایمانی گردد. رحم را شبیه یک بطری قابل ارتجاع بزرگ و وارونه تصور کنید. در آغاز زایمان، طول گردن رحم ۳ سانتی متر (۵/۱ اینچ) بوده و تقریبا بسته است.انقباضات، با ایجاد فشار در درون رحم باعث باز شدن (اتساع) گردن رحم می­شوند. این نیرو و فشار بسیار عظیم است و به دو طریق اعمال می­شود. حین یک انقباض، جنین تحت فشار شدیدی قرار می­گیرد که متقابلا فشاری را بر گردن رحم وارد می­کند. این انقباض­ها باعث نازک و گشاد شدن گردن رحم (افاسمان) و فرو رفتن سر بچه در این گذرگاه می­گردند. انقباضات پی در پی، در نهایت دهانه گردن رحم را کاملا باز می­کنند. وقتی گردن رحم کاملا باز شود، قطر آن به ۱۰ سانتی متر (۴ اینچ) می­رسد.در خلال مرحله اول زایمان، انقباض­ها بیشتر و طولانی­تر می­شوند. ممکن است شما را به دستگاهی متصل کنند که به پایش ضربان قلب جنین شما پرداخته و شروع و پایان هر انقباض را ثبت می­کند. پزشک یا پرستار ممکن است در فواصل منظم یک معاینه واژن از شما به عمل آورند تا ببینند، زایمان تا چه مرحله­ای پیشرفت کرده است. اگر شدت انقباضات در حدی نباشد که گردن رحم را باز کند، ممکن به شما دارویی داده شود تا انقباضات رحم را تشدید کند.بعضی از زنان بدون نیاز به مسکن، از کل فرآیند زایمان به راحتی عبور می­کنند. این زنان در کلاس­های آمادگی برای زایمان شرکت کرده و تکنیک­های زیادی را در زمینه کنترل درد آموخته­اند. این زنان به احتمال زیاد زایمان آسان­تر و سریع­تری هم دارند با این حال، بسیاری از زنان، استفاده از مسکن را ترجیح می­دهند. هر دارویی که برای تسکین درد به کار می­رود، به نوعی بر جنین تاثیر می­گذارد. یادتان باشد، قبل از آغاز زایمان راجع به منافع و مضرات داروهای ضد درد تحقیق کنید. پزشک در انتخاب مناسب­ترین دارو به شما کمک خواهد کرد.گاهی اوقات، در روند زایمان پیشرفت زیادی صورت نمی­گیرد. در چنین حالتی، علت، ممکن است ضعف هماهنگی یا شدت ناکافی انقباضات باشد. اگر علت این مسئله ناکافی بودن انقباضات باشد، می­توان عضله رحم را با تزریق وریدی (به وسیله سرم) دارویی مثل اکسی توسین (پیتوسین، سنتوسینون) به انقباض بیشتر تحریک کرد. در اکثر مواقع، این اقدام، موفقیت­آمیز است. در غیر این صورت، عمل سزارین ضرورت پیدا می­کند.مشکلاتی که ممکن است مانع از پیشرفت زایمان شوند عبارتند از: سری که به دلیل بزرگی زیاد قادر به عبور از کانال زایمانی نیست، یا قرار گرفتن سر جنین در وضعیتی که زایمان را با مشکل روبرو سازد. گاهی اوقات گردن رحم به راحتی باز نمی­شود. در چنین مواقعی، ممکن است عمل سزارین لازم باشد. 

مرحله دوم

مرحله دوم زایمان هنگامی است که بچه شما متولد می­شود. گردن رحم در این موقع کاملا باز و نازک شده (افاسمان کامل) است و این به منزله علامتی است به بچه تا سفر پر ماجرای خود را در کانال زایمانی آغاز کند.وقتی گردن رحم دیگر مقاومتی از خود نشان نمی­دهد هر انقباض باعث به جلو راندن بیشتر بچه می­شود. و شما نیاز فوق­العاده شدیدی به بیرون دادن و زور زدن پیدا می­کنید، شبیه احساسی که هنگام اجابت مزاج به آدم دست می­دهد. گاهی اوقات، این احساس نیاز به زور زدن، قبل از باز شدن کامل گردن رحم به وجود می­آید. اما شما باید منتظر بمانید تا گردن رحم کاملا باز شود.تنها زمانی زور بزنید که انقباضی در عضله رحم ایجاد می­شود. بدین طریق، دو نیرو-یکی حاصل از انقباض و دیگری زور زدن شما-برای جلو راندن بچه باهم تلفیق می­شوند که به حفظ توان و انرژی شما هم کمک می­کند.هم مرحله اول و هم مرحله دوم زایمان برای تازه مادران طولانی­تر هستند. به طور متوسط، بیرون دادن بچه اول ۲ ساعت طول می­کشد، در حالی که، در زنانی که سابقه زایمان داشته­اند، مرحله دوم یعنی بیرون دادن بچه معمولا ۱۵ تا ۴۰ دقیقه بیشتر طول نمی­کشد.همین طور که شما زور می­زنید و بچه هم شروع به حرکت می­کند، سوراخ مهبل گشادتر و گشادتر می­شود و شروع به آماس یا اصطلاحا قلمبه شدن می­کند. چند دقیقه دیگر هم لازم است تا دهانه مهبل (فرج) برای خروج بچه کاملا از هم باز شود.بعد از اینکه سر بچه را بیرون دادید، از شما خواسته می­شود تا چند لحظه­ای زور نزنید و در این فاصله پزشک راه­های هوایی بچه را تمیز می­کند ممکن است نتوانید به راحتی جلو زور زدن خود را بگیرید، اما سعی کنید به جای زور زدن می­توانید هوا را از دهان بیرون دهید. بعد از این مرحله، وقتی مجددا ترغیب به زور زدن می­شوید، تنها چند زور کافی است تا بچه به دنیا بیاید.بندناف که بچه را به جفت متصل می­کند، قطع می­شود، و مگر در مواردی که مشکل خاصی وجود داشته باشد، بچه در آغوش شما قرار می­گیرد. به فاصله کمی بعد از آن بچه را وزن کرده و تحت معاینه قرار می­دهند. 

مرحله سوم

مرحله سوم زایمان، خروج جفت است. رحم شما برای دفع آن همچنان منقبض می­شود، اما شما دیگر درد زیادی حس نمی­کنید. البته پس از دفع جفت هم رحم به انقباضات خود ادامه می­دهد، که اینها هم عموما خفیف و بی درد هستند. 

تسکین درد

اکثر زنان باردار – ۸۰ تا ۹۰ درصد – ترجیح می­دهند در خلال زایمان از نوعی داروی مسکن استفاده کنند. تصمیم­گیری شما در استفاده از یک دارو، بستگی به ترجیحات شما، توصیه پزشک، داروهایی که در آن مرکز موجود است و ویژگی­های خاص زایمان شما دارد.پیش از موعد زایمان راجع به گزینه­های مختلف مطالعه کنید، به گونه­ای که با آگاهی کامل دست به انتخاب یک مسکن خاص بزنید. با این حال، یادتان نرود که همیشه انعطاف پذیر باشید، زیرا در صورتی که قضایا، آن طور که شما پیش­بینی کرده­اید پیش نرود، ممکن است مجبور به تغییر ذهنیت و تمایل خود نسبت به یک داروی خاص شوید.همه داروها، بالاخره خطراتی هم برای جنین به همراه دارند و همیشه باید این خطرات را با تمایل به تسکین درد زایمان، سبک و سنگین کرد. 

داروهای مخدر

ترکیبات مخدره، توانمندی خوبی در تسکین درد دارند، در قدرت زور زدن مادر تداخل ایجاد می­کنند و به صورت عضلانی یا داخل وریدی قابل استفاده هستند. البته، قطعا اثرات آرام بخشی دارند و ممکن است باعث تهوع و استفراغ، سرگیجه، خارش، و گاهگاه، مشکلات تنفسی هم شوند.از آنجایی که مواد مخدر، ممکن است باعث کند شدن تنفس بچه شوند، از آنها نزدیک زمان خروج بچه (وضع حمل) استفاده نمی­شود. چنانچه بچه تحت تاثیر داروی مخدر قرار گیرد، بلافاصله بعد از تولد، دارویی که با این اثر مقابله کند به بچه تزریق می­شود. 

بی­حس کنندهای موضعی

بی­حس کننده موضعی یا اصطلاحا ‘لوکال’ دارویی است که پزشک مستقیما داخل بافت. تزریق می­کند و مقدار آن به همان اندازه­ای است که دندان پزشک قبل از کار بر روی دندان، دهان شما را با آن بی­حس می­کند. ساده­ترین ماده بی­حس کننده همان است که قبل از اپی­زیوتومی یا بخیه کردن به شما تزریق می­شود.بی­حسی موضعی قبل از اپی­زیوتومی اثری بر بچه ندارد، و از طرفی درد زایمان را هم تسکین نمی­دهد. تزریقاتی که در جاهای دیگر صورت می­گیرند اثرات فراگیر بیشتری دارند. 

بلوک پاراسرویکال (مسدود کردن عصب در اطراف گردن رحم)

بلوک پاراسرویکال با تزریق بی­حسی داخل بافت­های اطراف گردن رحم صورت می­گیرد و هدف از این کار کمک به رفع درد ناشی از انقباضات رحمی و کشیدگی گردن رحم در ابتدای زایمان است. در مواردی، این نوع بی­حسی باعث کند شدن ضربان قلب جنین می­گردد. امروزه، به سیب رواج یافتن بی­حسی اپی دورال یا اسپینال (نخاعی)، دیگر از روش فراگردنی یا پاراسرویکال استفاده نمی­شود.  

بلوک پودندال (مسدود کردن عصب شرمگاهی)

بلوک پودندال با تزریق بی­حسی به داخل دیواره مهبل و رباط­های نگهدارنده سقف لگن انجام می­شود. از آنجایی که این بی­حسی تنها بر ناحیه مهبل و مجرای مقعد (راست روده) تاثیر می­گذارد و هیچ نوع تسکین دردی در ناحیه رحم یا گردن رحم ایجاد نمی­کند، از آن تنها برای بخش پایانی زایمان و یا برای انجام اپیزیوتومی استفاده می­شود. 

بلوک اپی دورال و اسپینال (بی­حسی­های نخاعی)

بی­حسی­های اپی دورال و اسپینال روز به روز طرفداران بیشتری پیدا می­کنند. در هر یک از این روش­ها مخلوطی از بی­حس کننده و ماده مخدر به داخل فضای اطراف اعصاب نخاعی تزریق می­شود، که نتیجه آن از بین رفتن موقتی درد از سطح قفسه سینه به پایین است. از این بی­حسی­ها می­توان در زایمان، همین طور اپیزیوتومی و عمل سزارین استفاده کرد. ولی، برای استفاده از آنها نیاز به کمک یک متخصص بیهوشی است.بی­حسی­های نخاعی، موثرترین نوع بی­حسی برای زایمان به شمار می­روند. با این روش­ها، شما در عین حالی که هیچ دردی احساس نمی­کنید می­توانید بیدار و هوشیار بوده و حتی زور بزنید و از مشاهده صحنه تولد فرزند خود لذت ببرید. 

وضعیت­های غیرطبیعی جنین

اکثر بچه­ها با سر متولد می­شوند، به گونه­ای که صورتشان متوجه پشت مادر است. به این وضعیت اصطلاحا اکسیپوت آنتریور (پس سر در جلو) گفته می­شود. این وضعیت، امکان راحت­ترین عبور از کانال زایمانی را فراهم می­کند اما به طور تخمینی، ۴ درصد بچه­ها در وضعیت­های دیگری به دنیا می­آیند، که برخی از آنها، بالقوه خطرناک بوده و نیازمند مراقبت خاص حین زایمان و وضع حمل می­باشند. 

تولد از ناحیه کپل (بریچ)

تظاهر کپل، شایع­ترین تظاهر غیرطبیعی جنین در هنگام زایمان است. اگر بچه شما در وضعیت بریچ باشد این بدان معنی است که کپل­های او نزدیک سرویکس یا گردن رحم قرار گرفته­اند. از همین رو هنگام زایمان به جای سر، ابتدا کپل­ها یا پاها بیرون می­آیند.تولد از ناحیه کپل، به ویژه در میان بچه­های نارس شایع است، چون بسیاری از بچه­ها وضعیت صحیح را تا هفته­ها یا حتی روزهای پایانی حاملگی به دست نمی­آورند. عوامل دیگری که زمینه را برای تولد از ناحیه کپل فراهم می­سازد، عبارتند: چند قلویی، ناهنجاری­های رحم، غده­های خوش خیم، هیدرآمنیوس (افزایش بیش از حئ مایع در کیسه آب) و جفت سر راهی.اگر بچه شما در وضعیت کپل قرار دارد، در هفته­های آخر حاملگی، پزشک تلاش خواهد کرد بچه را بچرخاند اما اگر بچه پیش از زایمان نچرخد، اکثر پزشکان اقدام به عمل سزارین می­کنند، که معمولا خطر کمتری برای جنین به همراه دارد اما تا حدودی مادر را در معرض خطر بیشتری قرار می­دهد. 

وضعیت عرضی (ترانس ورس)

تظاهر عرضی، زمانی روی می­دهد که بچه پهنای رحم را اشغال کند، و معمولا در چنین حالتی کتف­ها روی کانال زایمانی قرار می­گیرند. از دیگر علل تظاهر عرضی می­توان به زایمان زودرس و جفت سر راهی اشاره کرد.زایمان طبیعی چنانچه بچه زنده و در وضعیت عرضی باشد، امکان­پذیر نیست. زیرا در این حالت خطر جدی وجود دارد که بندناف مسدود و اکسیژن رسانی به بچه متوقف شود. و هیچی جنینی در این وضعیت قادر به عبور از کانال زایمانی نیست.شکل ۱۵-۱۵٫ در هنگام وضع حمل، وضعیت معمول برای جنین، خروج با سر است، به گونه­ای که صورتش متوجه پشت مادر باشد. به این وضعیت اکسیپورت آنتریور یا پس سر جلو اطلاق می­شود. سایر تظاهرات عبارتند از: تظاهرات کپل، عرضی و پس سر، عقب (اکسیپوت پوستریور)عمل سزارین بهتر است یا قبل از انقباضات یا درست بعد از شروع آن انجام شود. در چنین وضعیتی نباید مادر را زیاد در مرحله انقباضات رحمی نگه داشت زیرا خطر پارگی رحم و احتمال آسیب به بند ناف وجود دارد. 

وضعیت پس سر عقب (اکسیپوت پوستریور)

وضعیت پس سر عقب زمانی است که سر بچه نزدیک گردن قرار گرفته، اما صورتش متوجه جلو مادر است. این وضعیت می­تواند عبور جنین از کانال زایمانی را با مشکل روبرو سازد.این تظاهر ممکن است وضع حمل را به تاخیر بیندازد، به ویژه اگر بچه درشت باشد. در تظاهر پس سر عقب گاهی استفاده از فورسپس (انبر زایمان) ضرورت پیدا می­کند و در مواردی هم عمل سزارین الزامی می­شود.