چنانچه زایمان و وضع حمل را بدون مشکل خاصی پشت سر گذاشته باشید، بدون شک پس از به دنیا آوردن یک بچه سالم احساس آرامش و فراغت فوقالعادهای به شما دست خواهد داد. ولی، در کنار این آرامش، با مسوولیتها و دلواپسیهای جدیدی روبرو خواهید بود. در خلال ماههای آتی، تصمیماتی باید گرفت و موانع و مشکلات زیادی را از سر راه برداشت.قبل تر در مورد دوران شیرخوارگی و نوپایی به تفصیل راجع به بسیاری از موضوعات مربوط به بچه ها و سلامت آنها صحبت شده است. اما، ممکن است شما همچنین با مسائلی روبرو شوید که بیشتر در ارتباط با سلامت خودتان است.
تغذیه با شیر مادر
شیر دادن به بچه، قسمت اعظم وقت شما را خواهد گرفت. در فصل ۱۲ این کتاب راجع به تغذیه با شیر مادر یا شیر خشک به تفصیل صبحت شده است. در اینجا به بحث راجع به اتفاقاتی که در دوران شیردهی میافتند، خواهیم پرداخت.اکثر زنان از لحاظ جسمانی توانایی شیر دادن به بچه را دارند، برخی از زنان که پستانهای کوچکی دارند ممکن است گمان کنند قادر به تولید شیر کافی نیستند. اما این مسئله صحت ندارد، زیرا شیر دادن به بچه هیچ ارتباطی با اندازه پستانها ندارد.در خلال حاملگی، سینههای شما برای شیر دادن آماده میشوند. هورمونهای استروژن و پروژسترون توسط جفت ترشح و باعث ارتقاء رشد بافت شیرساز پستان میشوند. پستانها به تدریج بزرگتر میشوند، و در نوک پستانها هم تغییراتی ایجاد میگردد، یعنی تیرهتر و برجستهتر میشوند.بعد از تولد بچه، شما به احتمال قوی قادر خواهید بود، بلافاصله شیر دادن به او را آغاز کنید. وقتی بچه سینههای شما را مک میزند، باعث تحریک ترشح هورمون اکسی توسین از غده هیپوفیز میشود که به جمع شدن رحم کمک میکند. وقتی با سینههای خود به بچه شیر میدهید به دلایلی که ذکر شد، رحم شما زودتر از زنانی که به بچه شیر نمیدهند، جمع و منقبض میشود. ضمنا، شیر دادن از خونریزی رحم پس از زایمان جلوگیری میکند.هورمون اکسی توسین همچنین باعث انقباض عضلات در اطراف مجاری شیری میشود و در نتیجه این انقباض که اصطلاحا رفلکس (یا بازتابه) شیرگشا نامیده میشود، آغوز، که مایعی رقیق و چسبناک است به داخل مخازنی در پشت نوک پستانها ترشح میشود. بعدا آغوز جای خود را به شیر میدهد.پس از خروج جفت، هورمونی به نام پرولاکتین آزاد میشود، که به نوبه خود باعث تحریک ترشح شیر میگردد. حدود ۱ الی ۲ روز پس از زایمان، احیانا دچار نوعی پرشدگی و ناراحتی در پستانها میشوید. ممکن است بیش از اندازه بزرگ، سفت و دردناک باشند. در مواردی هم وریدهای برجستهای روی آنها ظاهر میشود.اینها همگی تغییراتی طبیعی به شمار میآیند و علت آن، افزایش جریان خون و تولید شیر است. بهترین علاج این ناراحتی یک نوزاد حریص و گرسنه است.نخستین روزها و هفتههای شیردهی، حتی در بهترین شرایط هم میتواند با مشکلاتی روبرو باشد. در صورت مواجه شدن با مشکل، از افرادی که در این زمینه تجربه دارند کمک بگیرید. در بسیاری از بیمارستانها افرادی که کارشناس شیردهی هستند به شما کمک میکنند تا با یادگیری فنون شیردهی یکی دو هفته نخست را به خوبی و خوشی پشت سر بگذارید. وقتی کاملا به پیچ و خمهای شیردهی عادت کردید، سعی کنید از اثرات آرام بخشی آن بر خودتان و بچه، حداکثر استفاده را ببرید. به ایماء، اشارههای بچه دقت کنید. اگر تشنهاید، حتما چیزی بنوشید و اگر گرسنهاید، از غذاهای مغذی استفاده کنید. وقتی بچه گریه میکند، اولین چیزی که به شکل غریزی به ذهنتان میرسد، آن است که بچه را شیر بدهید. از این غریزه پیروی کنید و اگر خوابتان میآید، چرتی بزنید.افرادی که برای نخستین بار مادر میشوند، اغلب نمیدانند آیا بدنشان برای تغذیه بچه شیر کافی تولید میکند یا نه. اگر بچه خوب وزن میگیرد و در طول ۲۴ ساعت دست کم ۶ پوشک خیس میکند و دوبار یا بیشتر اجابت مزاج دارد، مقدار شیر شما کافی است.
تغذیه
در طول حاملگی بدن شما با ذخیره کردن مقادیر بیشتری از مواد مغذی و منابع انرژی، خود را برای شیردهی آماده میسازد. بعد از به دنیا آمدن بچه، ممکن است شما متوجه افزایش اشتها، تشنگی و تغییراتی در تمایلات و ترجیحات غذایی خود شوید.این عقیده که در دوران شیردهی باید از رژیم خاصی پیروی کنید، کاملا بی پایه و اساس است. نکتهای که بیش از هر چیز حائز اهمیت میباشد این است که در هر وعده، غذاهای متنوعی مصرف نمایید. در بین وعدههای غذایی از خوراکیهای مختصر و مغذی استفاده کنید و برای رفع تشنگی هم مایعات فراوان بنوشید. برای تولید شیر نیازی به خوردن شیر ندارید، اما هر روز باید به طریقی، ۱۲۰۰ میلی گرم کلسیم به بدن برسانید.ممکن است پزشک، ادامه مصرف ویتامینهای پیش از زایمان را در دوران شیردهی به شما توصیه کند. از گرفتن رژیمهای ضربتی برای کاهش وزن خودداری کنید. کاهش وزن تدریجی به میزان ۱ الی ۴ پوند (۵/۰ الی ۲ کیلوگرم) در ماه، بسیار سالم و بی خطر است.
مشکلات پستان
هنگام شیردهی ممکن است با مشکلات زیر روبرو شوید:
آماس یا پرشدگی
شیر دادن زود هنگام، مکرر و طولانی به پیشگیری از آماس و پرشدگی پستانها کمک میکند. اما، افزایش مایع و تجمع شیر در پستانها میتواند منجر به آماس شدید گردد، که نتیجه آن سفتی، ورم و درد سینههاست. اگر این آماس در حد متوسط باشد، میتوانید بچه را به دقت در آغوش گرفته و مدت شیر دادن را افزایش دهید. در موارد شدیدتر، گذاشتن یک حوله خیس و گرم روی پستانها و دوشیدن آنها با دست یا شیر دوش میتواند آنها را نرمتر کند و به شما کمک میکند سینههای خود را مدت بیشتری در دهان بچه قرار دهید. گذاشتن کیسه یخ بر روی پستان در فواصل بین شیردهی میتواند به خوابیدن ورم آنها کمک کند. در آماسهای غیر قابل کنترل، با پزشک یا یک مشاور شیردهی تماس بگیرید.
شقاق یا ترک خوردگی نوک پستان
شقاق نوک پستان در اکثر مواقع به دلیل وضعیت ناصحیح بچه هنگام شیر خوردن است. برای یادگیری فنون شیردهی مثل بهترین شیوه گرفتن بچه هنگام شیر دادن با یک مشاور شیردهی صحبت کنید. اصلاح وضعیت نگهداری بچه اولین گام در بهبود این عارضه است.مالیدن کمی از شیر دوشیده شده بر روی نواحی ترک خورده به التیام آنها کمک میکند، ضمن اینکه خاصیت ضد عفونی کننده هم دارد. معلوم نیست که آیا کرمها در فرآیند التیام ترکها کمک میکنند یا خیر. نرم کردن دلمهها با گذاشتن حوله خیس و گرم بر روی آنها هم میتواند به رفع این مشکل کمک کند. در موارد غیر قابل کنترل یا دردناک بودن نوک پستانها، با پزشک یا کارشناس شیردهی تماس بگیرید.
بسته شدن مجرای شیر
انسداد یا بسته شدن مجرای شیر، منجر به پیدایش توده سفت و کوچکی در پستان شما میگردد. گاهی اوقات، این نوده خود به خود از بین میرود، یا شما میتوانید با استفاده از کمپرس آب داغ، مالیدن پستانها و طولانیتر کردن مدت شیر دهی در طرف درگیر، در جهت رفع این مشکل اقدام کنید، اما اگر با وجود همه این کارها، مشکل همچنان وجود دارد، به پزشک مراجعه کنید.
التهاب پستان (ماستیت)
التهاب پستان زمانی رخ میدهد که باکتریها، به خصوص استافیلوکوک طلائی وارد پستان میشوند. بخشی از پستان قرمز، داغ و سفت میشود. ممکن است احساس خستگی مفرط، تب و لرز کنید. اگر چنین علائم و نشانههایی دارید، حتما به پزشک مراجعه کنید. التهاب پستان یا ماستیت با آنتی بیوتیک قابل درمان است. به شیردهی ادامه دهید و بر میزان استراحت و مصرف مایعات بیفزایید. با افزایش دفعات شیردهی ممکن است احساس راحتی بیشتری بکنید. احیانا متوجه تغییر رنگ مدفوع بچه خواهید شد، که ناشی از مصرف آنتی بیوتیک است.با درمان، در عرض چند روز التهاب پستان بر طرف خواهد شد. در صورت عدم درمان، ممکن است آبسهای تشکیل شود که برای تخلیه آن نیاز به عمل جراحی خواهد بود.
فشار عصبی و افسردگی پس از زایمان
بعد از بچهدار شدن، مراقبت و پایش سلامت روان و هشیاری در برابر نیازهای احتمالی شما، موضوع بسیار حائز اهمیتی است. بعد از زایمان احتمال وقوع اختلالات روانی متعددی وجود دارد.عوامل سهیم در این وقایع عبارتند از: تغییرات هورمونی، تجربه ناموفق از زایمان، احساس ناتوانی از بچهدار شدن برای همیشه، سطح رضایت شما از زندگی زناشویی، زایمان بچهای با کمبودهای فراوان، عدم حمایت اجتماعی، بیرقمی یا سابقه خانوادگی افسردگی پس از زایمان.گذار از دوران حاملگی به مادر شدن کار سادهای نیست و ایجاد افسردگی چه خفیف و چه شدید، بدان معنا نیست که شما به عنوان یک شخص یا والد، جاخالی کرده یا تسلیم شدهاید. بدون شک با پیدا کردن راههایی جدید برای ایجاد تعادل میان زندگی روزمره و مسوولیتهای آن به تدریج از این گرفتاری خارج خواهید شد.
پژمردگی روحی
بچهدار شدن حادثهای شگرف، مهیج رعبانگیز، لذت بخش و بهتآور است. در روزهای پس از زایمان ممکن است از احساسات مختلفی که در شما ایجاد میشود گیج و مبهوت گردید.شما که تا حالا مسوولیتهای آسان و راحتی داشتید، با مشاهده مسوولیتهای جدیدی که به سبب مادر شدن پیش روی شما قرار میگیرند، ممکن است احساس بیکفایتی و ناتوانی کنید. اما با کمی شکیبایی به خرج دادن این دوره را به امید خدا پشت سر خواهید گذاشت و به خودتان افتخار کنید که میتوانید از پس چنین مشکل بزرگی برآیید.در ۸۰ درصد زنانی که برای نخستین بار بچهدار میشوند نوعی افسردگی خفیف موسوم به پژمردگی مشاهده میگردد. این افسردگی خفیف معمولا چند روز تا چند هفته بعد از زایمان رخ میدهد. عموما خود به خود بهبود مییابد و در عرض چند هفته به طور کامل و بدون درمان بر طرف میشود.در طول این مدت، ممکن است شما دچار احساساتی مثل غم و اندوه، خشم، اضطراب، زودرنجی و ناتوانی بشوید. این مادران بیتجربه اغلب بدون هیچ دلیل روشنی یک مرتبه میزنند زیر گریه، و به سادگی هم تسلی پیدا نمیکنند.برخی از مادران متعجب هستند که چرا گهگاه دچار افکار منفی نسبت به فرزند خود میشوند و این موضوع را این گونه تفسیر میکنند که حتما مادر بدی هستند. شاید آگاهی از این نکته که پژمردگی پس از زایمان مسئلهای کاملا طبیعی است، به شما کمی دلگرمی و تسلی خاطر بدهد. علاوه بر پذیرش پژمردگی روانی به عنوان بخشی طبیعی از زایمان، مراقبت و مواظبت از خودتان نیز بسیار حائز اهمیت است.
استراحت کافی
به ایماء و اشارههای فرزند خود برای استراحت کردن گوش داده و عمل کنید. استراحت کافی تاثیر قابل ملاحظهای در سلامت جسم و روان شما دارد. در طول روز، سعی کنید هر موقع بچه میخوابد شما هم بخوابید تا دورههای استراحت شما با هم تنظیم و همزمان شود.هر گاه مسائلی که پیش از این شما را آزار نمیدادند، ناگاه به موضوعاتی غیرقابل تحمل و خسته کننده تبدیل شوند، بدانید که به استراحت بیشتری نیاز دارید. پذیرفتن کمک از جانب دیگران گاهی کار دشواری است. اما شاید این تنها چیزی باشد که شما برای حفظ احساس مثبت و واقع بینانه به آن احتیاج دارید.
غذای مقوی بخورید
تغذیه خوب، آنچه را بدن شما در دوران بهبود پس از زایمان احتیاج دارد، فراهم میکند. چند وعده مختصر در روز ممکن است برای شما قابل تحملتر از سه وعده پر و پیمان باشد. مصرف سبزی و میوه به عنوان میان وعدههای مختصر و سالم به کنترل وزن هم کمک میکند.
ورزش
ورزش سبک میتواند مفید باشد، در صورت امکان هر روز به مدتدقیقه پیادهروی سریع داشته باشید. اگر هنگام پیادهروی بچه را هم داخل کالسکه با خود ببرید، شاید احساس لذت بیشتری بکنید. نرمش و کشش عضلات هنگام بازی و صحبت کردن با بچه میتواند قدرت کشش عضلات شما را افزایش دهد. وقتی بچه شاد و شنگول است شما هم آرامش روحی بیشتری پیدا میکنید.
رفت و آمد داشتن
جزء دیگری از فرآیند طبیعی بهبود یافتن پس از وضع حمل، آن است که تجربیات شخصی خود را در زمینه زایمان با دیگران مرور کنید. داشتن دوستان و آشنایانی که صمیمانه به حرفهایتان گوش کرده و احساسات شما را درک میکنند، کمک بسیار زیادی به کاهش نشانههای افسردگی خواهد نمود.
تماس جنسی پس از زایمان
بسیاری از زنها و شوهرها میلند بدانند، چه زمانی پس از زایمان میتوانند تماس جنسی داشته باشند. واژن یا مهبل زنی که تازه وضع حمل کرده، متحمل آسیبهایی شده است و در بهترین شرایط هم تماس جنسی دردناک خواهد بود. چنانچه از سینههای خود بچه را شیر میدهید، آتروفی واژن (نازکی بافتهای مهبل) ممکن است در نتیجه کاهش سطح استروژن در خون شما ایجاد شود.بسیاری از پزشکان توصیه میکنند، تا ۴ هفته پس از زایمان از تماس جنسی خودداری شود. برخی هم از زن و شوهرها میخواهند، تا بعد از اولین معاینه پس از زایمان، که معمولا ۶ هفته بعد از وضع حمل صورت میگیرد، صبر کنند. در این مدت، شما میتوانید با پزشک خود راجع به روشهای جلوگیری از بارداری مشورت کنید تا یک وقت با حاملگی ناخواسته مواجه نشوید. |
افسردگی پس از زایمان
نوع شدیدتری از پژمردگی یا غمزدگی که اصطلاحا افسردگی پس از زایمان نامیده میشود، در تقریبا ۵ الی ۲۰ درصد تازه مادران، مشاهده میگردد. نشانههای آن شدیدتر و طولانیتر از پژمردگی است و در هر موقعی از نخستین سال پس از زایمان ممکن است روی دهد.نشانههای دیگر آن عبارتند از: خستگی مدام، لذت نبودن از زندگی، احساس بیعاطفگی، دوری گزیدن از خانواده و دوستان، عدم نگرانی از وضع سلامتی خود و بچه، نداشتن میل جنسی، احساس شدید شکست و ناکارآمدی و نوسانات شدید خلقی. ممکن است آرزوها و انتظارات زیادی داشته و در درک مسائل با مشکلاتی روبرو باشید یا احساس کنید سرتان کلاه رفته است.به محض اینکه دوستان و آشنایان متوجه چنین نشانههایی در شما شدند، این موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید. مداخله زود هنگام ممکن است بهبود سریعتری را از افسردگی پس از زایمان در پی داشته باشد. درمان بسته به نیازهای هر فرد متفاوت است، اما، احتمالا شامل رفتار درمانی و داروهای ضد افسردگی خواهد بود. شما ضمنا میتوانید از یکی از گروههای حمایتی در منطقه خود، کمک بطلبید.
اختلال فشار عصبی پس از ضربه روحی
این اختلال روحی میتواند در پی تولد بچه ایجاد شود. این حالت ممکن است پاسخی باشد به یک وضع حمل دلخراش و تکان دهنده واقعی یا خیالی، یا احیانا نشات گرفته از یک واقعه دلخراش فراموش ناشدنی در گذشته باشد – معمولا در ارتباط با مسائل جنسی – که هنگام زایمان خاطرات آن زنده شده است.نشانههای آن شبیه افسردگی پس از زایمان است، ولی علت آن با یک حادثه دلخراش در گذشته مرتبط است. در صورت تشخیص زود هنگام، مشاوره روانی، گاهی اوقات در کنار دارو و آموزشهای کاهش فشار عصبی، به بهبود این بیماری منجر میگردد.
جنون پس از زایمان
مشکل دیگری که تازه مادران گاهی به آن دچار میشوند، جنون پس از زایمان است، که خوشبختانه پدیده نادری است.نشانههای آن، که ممکن است چند روز الی چند هفته بعد از وضع حمل آغاز شوند عبارتند از: افسردگی شدید، به همراه اضطراب حاد، افکار پریشان، ترس از آسیب زدن به خود یا بچه، توهم، عقاید یا گفتههای نامعقول و پرت و پلا، بدبینی نسبت به اطرافیان یا هیستری (رفتار و حرکات عصبی).هدف از درمان، در امان نگاه داشتن شما و بچه، و کمک به حفظ حس کفایت و کارآمدی شما به عنوان یک مادر در طول دوره بهبود، میباشد. این بیماری نیاز به کمک و مراقبتهای پزشکی دارد.
جلوگیری از بارداری
برخی از تازه مادران، به ویژه آنها که به بچه شیر میدهند، گمان میکنند در برابر حاملگی مصونیت دارند. شما مرتکب چنین اشتباهی نشوید.شیر دادن، به صورت موقتی باروری را تا حدودی مختل میکند و بسیاری از مادران که بچه شیر میدهند برای چندین ماه تا زمان از شیر گرفتن بچه، قاعده (پریود) نمیشوند. با این وجود، شما نمیتوانید برای جلوگیری از بارداری روی شیر دادن به بچه حساب باز کنید. اگر نمیخواهید حامله شوید، از یکی از روشهای جلوگیری از بارداری استفاده کنید.گزینههای جلوگیری از بارداری بعد از زایمان تفاوتی با قبل از حاملگی ندارد. اما، عواملی مثل شیردهی، پریودهای نامنظم و تغییر اندازه واژن (مهبل) ممکن است تغییر در روش جلوگیری را ایجاب کند. یکی از اهداف معاینه پس از زایمان، که معمولا حدود ۶ هفته بعد از وضع حمل صورت میگیرد، بحث و گفتگو راجع به گزینهها و ترجیحات میباشد.اگر قبلا از دیافراگم استفاده میکردهاید و میخواهید به این کار ادامه دهید، فکر نکنید دیافراگمهای قبلی هنوز اندازه واژن شما هستند. بسیاری از زنان پس از زایمان نیاز به دیافراگم بزرگتری دارند. دیافراگم قبل از حاملگی خود را هنگام معاینه پس از زایمان همراه ببرید. پزشک اندازه دیافراگم را در واژن شما مورد ارزیابی قرار میدهد و در صورتی که اندازه نباشد، دیافراگم مناسبتری به شما ارایه خواهد داد.اگر میخواهید از دستگاه داخل رحمی (آی – یو – دی) استفاده کنید. برای کار گذاشتن آن باید حداقل یک ماه پس از زایمان صبر کنید. چنانچه قبل از سفت شدن رحم کار گذاشته شود، بعد از مدتی خواهد افتاد.بسیاری از زنان تمایل دارند مصرف قرصهای جلوگیری را از سر بگیرند، اما نمیدانند آیا مصرف این نوع قرصها برای مادر شیرده ضرری دارد یا خیر. تردیدی وجود ندارد که مصرف برخی از این قرصها، به خصوص انواعی که از تلفیق استروژن و پروژستین ساخته شدهاند، تا حدودی، تولید شیر را در یک سوم این زنان کاهش میدهند.اما این کاهش معمولا موقتی است. قرصهایی که فقط حاوی پروژستین هستند در دوزهای پایین (یعنی نوع LD)، تولید شیر را معمولا کاهش نمیدهند اما از طرفی به اندازه قرصهای ترکیبی موثر نیستند. اگر بچه شیر میدهید، ولی مایلید از قرص جلوگیری استفاده کنید، در مورد بهترین گزینه با پزشک مشورت کنید.چندین روش طبیعی هم برای جلوگیری از بارداری وجود دارد، اما موثر بودن آنها، تا اندازهای بستگی به منظم بودن سیکلها یا دورههای قاعدگی دارد. اگر پیش از حامله شدن از این شیوهها استفاده میکردید، بهتر است تا چند ماه پس از وضع حمل از روش دیگری استفاده کنید، زیرا سیکلهای قاعدگی ممکن است پس از زایمان تا مدتی نامنظم باشند.چنانچه پریودهای شما ۳ الی ۴ ماه پس از زایمان هنوز برنگشتهاند و شما بچه هم شیر نمیدهید، حتما این موضوع را با پزشک در میان بگذارید. خانمهایی که بچه شیر میدهند، ممکن است تا یک سال پریود نشوند.
