به نوجوانی، اغلب به عنوان یک مرحلۀ ر فراز و نشیب و متلاطم نگریسته می شود، امّا مطالعات نشان می دهد که اکثر نوجوانان در این دوره رفتارهای جنجالی و تمردآمیز از خود بروز نمی دهند. با این وجود، برای برخی از نوجوانان، این سال ها می توانند فوق العاده چالش برانگیز باشند.
تمرّد و نافرمانی
کودکی که تا مدتی پیش آرام و حرف گوش کن بود، یک مرتبه در دوره نوجوانی دم دمی مزاج، ناسازگار، غیرقابل پیش بینی و حتی عصیان گر می شود. فرزندتان، اکنون در مورد مسائل مختلف، ریز و درشت، با شما مخالفت می ورزد. ایم مسائل ممکن است شامل هر چیزی باشد از انتخاب نوع لباس و زمان بیرون گذاشتن آشغال ها گرفته تا تعیین زمان برگشت به خانه در شب و داشتن یا نداشتن رابطۀ جنسی.مقادیر معنی از نافرمانی، خطر کردن و تمرین قدرت در این سن طبیعی است. این، یک مرحلۀ ضروری در فرایند جدا شدن و استقلال نوجوان از والدین و ظهور هویت فردی او می باشد. ولی بیشتر نوجوانان خیلی رفتار تمردآمیزی از خود نشان نمی دهند.نافرمانی را می توان به عنوان بخشی از فرایندی که طی آن نوجوان هویت خود را تعیین می کند، به حساب آورد. آنها ممکن است دست به عملی بزنند فقط برای اینکه ببینند افراد دور و بر چه واکنش هایی به آن نشان می دهند. از همین رو نباید فقط تسلیم رفتار عصیان گرانه نوجوان خود شوید. هرگاه رفتار او از خطوط قرمزی که شما معین کرده اید تخطّی کرد، مداخله کنید. و سرانجام اینکه نوجوان از پیامدهای رفتار خود عبرت گرفته و در جهت پایه ریزی و تثبیت حد و مرزهای خویش تلاش می کند.نافرمانی در حد خفیف در اوایل و اواسط نوجوانی شایع و حتی طبیعی است. در اواخر نوجوانی، اکثر بچه ها در شرف برخورداری از نوعی حس ژرف نگری هستند. آنها در به تعویق انداختن ارضاء و کامروائی، مصالحه بر سر موضوعات چالش برانگیز و تعیین حدود تواناتر شده اند.چنانچه رفتار تمردآمیز نوجوان بیش از گذشته خود- ویران گر شده یا تا اواخر نوجوانی طول کشید، یا پزشک یا یک کارشناس بهداشت روان مشورت کنید. مشکلات خانوادگی امکان دارد باعث ایجاد یا تشدید تمرّد و نافرمانی شوند. درمان کل خانواده می تواند به رفع این مشکل ها کمک کند.اگر فرزند نوجوان شما متمرّد و نافرمان است، تسلیم نشوید. به بیان نگرانی ها و تعیین خطوط قرمز معقول خود ادامه دهید. بچه ها را به تنبیه هایی که انجام نخواهید داد تهدید نکنید. در اکثر موارد، با برخورد سفت و سخت شما، نوجوان این مرحله سرکشی را به سلامت پشت سر خواهد گذاشت، بدون اینکه آسیب ماندگاری به خودش یا دیگران وارد کند.باورها و رفتارها معمولاً با بزرگتر شدن نوجوان و تشکیل خانواده دگرگون می شوند. کودک شما احتمالاً به نقطه نظرات و معیارهای اخلاقی که در دوران بچگی ز شما آموخته باز می گردد. با در نظر داشتن این موضوع، سعی کنید در دوره نوجوانی فرزندتان، از خطوط قرمز خود عدول نکنید و شکافی ایجاد نکنید که بعدها مانع از پیوند مجدد این معیارها در فرزندتان شود.به عنوان پدر یا مادر، شما همچنان بیشترین تأثیر را از نظر باورها و رفتارها بر فرزندتان می گذارید، حتی بیش از هم سن و سالانش. حتی وقتی بچه شما ظاهراً با هر چه می گویید مخالفت می ورزد، در واقع او می خواهد پافشاری و دفاع شما از جهان بینی منطقی و بدون تناقضتان را مشاهده کند.
اختلالات رفتاری
نمایش و تست قدرت و اختیار برای نوجوانان امری طبیعی است. ولی بی احترامی دائمی به قواعد و ضوابط جامعه می تواند عواقب خطرناکی را در پی داشته باشد. اگر نوجوان شما دست کم سه تا از رفتارهای زیر را طی ۶ ماه خود نشان دهد، باید توسط یک متخصص بهداشت روان مورد ارزیابی قرار گیرد، زیرا ممکن است مبتلا به اختلال رفتار باشد:
- دزدی
- دروغ گویی دائمی
- فرار از مدرسه
- آتش افروزی
- به زور وارد شدن به داخل منازل، دفاتر یا وسایل نقلیه
- تخریب اموال دیگران
- نشان دادن رفتار ظالمانه نسبت به حیوانات یا انسان ها
- وادار کردن دیگران به داشتن رابطۀ جنسی با او
- جنگ افروزی
- استفاده از سلاح در جنگ و دعوا
اغلب کودکان مبتلا به اختلالات رفتاری، دارای مشکلات زمینه ای مثل افسردگی یا اختلال نقص توجه/ پرتکاپویی (ADHD) بوده اند که تشخیص داده نشده یا نسبت به آن بی توجهی شده است.درمان صحیح بسیار حائز اهمیت است. یکی از اهداف درمان آن است که به نوجوان کمک کنند تا آثار رفتار خود بر دیگران را درک کرده و بفهمد، مداوا ممکن است شامل رفتار درمانی و روان درمانی باشد. در کودکانی که همراه این اختلال به افسردگی یا ADHD هم مبتلا هستند، ممکن است علاوه بر روان درمانی، دارو نیز تجویز شود.
مشکلات مدرسه
مشکلات مدرسه ای به دلایل مختلف ممکن است روی دهند. چنین مشکلاتی از کودکستان شروع و در دبستان مشهور می شوند، و امکان شدت یافتن و جدی شدن آنها در دوران نوجوانی وجود دارد.
معلولیت ها و ناتوانی های یادگیری
ناتوانی در یادگیری باعث عملکرد ضعیف نوجوان، صرف نظر از هوش و استعداد او، در مدرسه می گردد. با اینکه اغلب، در نخستین سال های دبستان تشخیص داده می شوند امّا گاهی اوقات تا آغاز نوجوانی هیچ کس متوجه این معلولیت ها نمی شود.
اختلال نقص توجه/ پرتکاپویی
نیمی از کودکان مبتلا به اخ۰تلال نقص توجه/ پرتکاپویی (ADHD) تا دوران نوجوانی و جوانی همچنان رگه هایی از این بیماری را در خود حفظ می کنند. حدود ۸۰ درصد کودکانی که تحت درمان دارویی هستند، لازم است درمان را در سه سال های نوجوانی هم ادامه دهند. ADHD یک اختلال ذهنی است که می تواند در سنین نوجوانی یعنی زمانی که الزامات تحصیلی و اجتماعی افزایش می یابند، باعث استرس و ناکامی بیشتر گردد.ناتوانی در توجه کردن به جزئیات، حواس پرتی بیش از حد، عدم توانایی در سازمان دهی امور و رفتار بلا اختیار می توانند در یادگیری تداخل ایجاد کنند. راهبردهای مقابله با این مشکل مثل کمک گرفتن از یک برنامه ریز روزانه برای انجام امور محوّله و قرار و مدارها؛ تنظیم یک برنامه روزانه؛ و تخصیص دادن زمان و مکانی ساکت برای انجام تکالیف درسی می توانند مؤثر واقع شوند.شرکت در فعالیت های فوق برنامه در کنار تحصیل مثل تیم های ورزشی، نمایش و مناظره می تواند در روئی برای انرژی مازاد بدن و فرصت برای دوست یابی باشد. برای آگاهی از نحوه عملکرد نوجوان خود در مدرسه، ارتباط با معلمان را قطع نکنید.
بیماری مزمن
اگر نوجوان شما از دوران کودکی تا به حال دچار بیماری مزمن مثل آسم یا فیبروز کیستی بوده، ممکن است در خلال دوره ای حاد بیماری مجبور به نرفتن به مدرسه باشد. در بیشتر موارد، این غیبت ها، احتمال مردودی را در کودک شما افزایش می دهند. فرزند شما ممکن است نیاز به تشویق و حمایت بیشتر برای جبران دروس و تکالیف عقب افتاده داشته باشد. به عنوان پدر و مادر، اجازه ندهید فرزندتان به خاطر شکایت های جسمانی جزئی مرتب غیبت کند. با پزشک، معلمان، و پرستار مدرسۀ کودکتان همکاری کنید. به اتفاق هم، شما می توانید آمار این غیبت ها را به حداقل برسانید.
هراس از مدرسه
اجتناب از مدرسه یا امتناع از رفتن به مدرسه ممکن است نوعی پاسخ به استرس توان فرسا و موقعیت هایی باشد که نوجوان قادر به غلبه بر آنها نیست. هراس از مدرسه اکثراً زمانی پدیدار می شود که بچه برای نخستین بار پا به مدرسه می گذارد. چنانچه این مشکل در سال های بعدی هم ادامه پیدا کند، ارزیابی و درمان این مسئله توسط یک کارشناس بهداشت روان اغلب سودمند واقع می شود.
فرار از مدرسه
فراز از مدرسه با خروج اتفاقاتی از یک کلاس درس شروع و به تدریج به غیبت های طولانی منجر می گردد. فرار از مدرسه ممکن است ناشی از کشمکش هایی در درون خانواده، انتظارات بیش از حد والدین، بی توجهی پدر و مادر و فشار هم سن و سالان به ترک تحصیل باشد. بچه های فراری از مدرسه، اغلب نوجوانان سرکشی هستند که نه تنها در مدرسه بلکه در خانه و جاهای دیگر هم مشکل دارند.گاهی اوقات، فرار از مدرسه، در نتیجه یک برنامه آموزشی که برای کنترل رفتار تأکید دارد و خانواده، مدرسه و پرسنل درمانگر را در بر می گیرد، برگشت پذیر است. روان درمانی انفرادی و خانوادگی هم در مواردی مؤثر واقع می شوند. اگر نوجوان همچنان به شکل منظم بر سر کلاس درس حاضر نمی شوند، می توان بر روی گزینه های آموزشی دیگری مثل کار و تحصیل به صورت همزمان یا برنامه های آموزشی مستقل متمرکز شد.
مردود شدن
مردود شدن می تواند ناشی از فرار از مدرسه باشد. برای کودک شما کار دشواری است که با وجود حاضر نشدن بر سر کلاس درس بداند چه مطالبی تدریس شده است. برخی از مدارس به طور اتوماتیک، دانش آموزی را که بیش از میزان مشخصی غیبت کرده، می اندازند. برای توجیه مردودی یا رد شدن می توان هزار و یک علت دیگر ردیف کرد. فرصت های شغلی در آینده برای دانش آموزان دبیرستانی مردود شده، محدودند و از این رو جلوگیری از مردود شدن در طول این سال ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
افسردگی
زمانی اعتقاد بر این بود که فقط آدم بزرگ ها افسرده می شوند، ولی محققان در حال دستیابی به نکات تازه ای هستند مبنی بر اینکه کودکان و نوجوانان هم در معرض ابتلا به همان افسردگی های بالغین هستند. بروز افسردگی شدید در کودکان و نوجوانان در دورۀ نوجوانی به اوج خود می رسد. متأسفانه، در این گروه سنی، اغلب افسردگی تشخیص داده نشده و لاجرم درمان هم نمی شود. در زیر به نکاتی اشاره می شود که باید مدنظر قرار گیرند:
- شیوع افسردگی در میان نوجوانان مقیم ایالات متحده یک در هشت نفر است.
- اگر کودک یا نوجوانی یکبار دچار افسردگی شود، احتمال ابتلا مجدد طی ۵ سال آینده برای او بیش از ۵۰ درصد است.
- دو سوم کودکان مبتلا به بیماری روانی تحت درمان لازم قرار نمی گیرند.
- خودکشی سومین علت مرگ و میر در سنین ۱۵ تا ۲۴ سالگی و ششمین علت مرگ و میر در سنین ۵ تا ۱۵ سالگی است.
- سرعت خودکشی در سنین ۵ تا ۲۴ سالگی از سال ۱۹۶۰ سه برابر شده است.
افسردگی در یک نگاه
مطالب فهرست وار زیر به شما کمک می کنند تا اطلاعاتی اجمالی در زمینه احساسات، تفکر، مشکلات جسمی، مشکلات رفتاری و خطر خودکشی در فرزند خود به دست آورید:
احساسات
آیا موارد زیر را در کودک خود ملاحظه می کنید:
- غم و اندوه
- احساس پوچی
- ناامیدی
- احساس گناه
- احساس بی ارزشی
- فقدان لذت از فعالیت های فرح بخش
تفکر
آیا کودک شما در موارد زیر مشکل دارد:
- تمرکز حواس
- تصمیم گیری
- انجام تکالیف مدرسه
- حفظ نمرات درسی
- حفظ دوستی
مشکلات جسمی
آیا کودک شما از موارد زیر شکایت دارد:
- سر درد
- معده درد
- بی حالی
- بدخوابی – خیلی زیاد یا خیلی کم خوابیدن تغییرات وزن یا اشتها – افزایش یا کاهش وزن
مشکلات رفتاری
آیا کودک ما دارای مشکلات زیر است:
- تحریک پذیری
- عدم تمایل به مدرسه رفتن
- تمایل به تنها بودن در اکثر مواقع
- مشکل داشتن در کنار آمدن با دیگران
- فرار از یک کلاس یا نرفتن به مدرسه
- دوری گزیدن از ورزش، تفریح و سایر فعالیت ها
- نوشیدن الکل یا مصرف مواد مخدر
خطر خودکشی
آیا کودک شما راجع به مسائل زیر می اندیشد یا صحبت می کند:
- خودکشی
- مرگ
- سایر موضوعات مربوط به مرگ و میر
اگر کودک شما پنج یا بیش از پنج تا از این علائم و نشانه ها را حداقل به مدت ۲ هفته داشت، احتمالاًدچار افسردگی یا بیماری روانی دیگری است. یادداشت کنید که این علائم و نشانه ها چه مدت طول کشیده اند، چند وقت یکبار ایجاد می شوند و برای هر کدام مثال هم بزنید. این اطلاعات به پزشک یا روان درمان گر در تشخیص بهتر وضعیت روانی او کمک می کند. نگرانی های موبوط به خودکشی را بلافاصله مورد توجه قرار دهید.تشخیص افسردگی در کودکان و نوجوانان می تواند چالش هایی را به همراه داشته باشد زیرا علائم و نشانه های آن ممکن است به راحتی به یک مرحله رشد یا تغییرات هورمونی نسبت داده شوند. بسیاری از رفتارهای مرتبط با افسردگی در افراد کم سن و سال، به عنوان واکنش های معمولی در کودکان و نوجوانان به شمار می آیند. مثلاً، تقریباً همه نوجوانان با والدین یا معلمان خود مخالفت می کنند و هر از گاهی از انجام کارهای معمولی سر باز می زنند. معیارهای تشخیص افسردگی عبارتند از: تعداد، مدت و شدت علائم و نشانه ها.
عوامل خطر ساز
در خلال سال های نوجوانی، دختران دو برابر پسران از شانس ابتلا به افسردگی برخوردارند. سابقه خانوادگی افسردگی هم یک فاکتور خطر ساز است. سایر عوامل خطر ساز عبارتند از:
- متحمل فشار عصبی قابل ملاحظه شدن
- قربانی سوء استفاده یا غفلت و بی توجهی بودن
- متحمل مرگ یکی از والدین یا عزیزان شدن
- قطع رابطه با کسی
- داشتن بیماری مزمن، مثل دیابت
- متحمل آسیب های دیگر شدن
- داشتن یک اختلال رفتاری
